Ο εκσυγχρονισμός είναι μια πολυδιάστατη και πολυεπίπεδη προσπάθεια σύγκλισης της ελληνικής κοινωνίας, και ειδικότερα της Δικαιοσύνης, με τις πιο προηγμένες, ευρωπαϊκές μορφές οργάνωσης της οικονομίας και του κράτους, την εναρμόνιση των ελληνικών θεσμών με τις πρακτικές των ευρωπαϊκών χωρών και την αναβάθμιση της διεθνούς θέσης της χώρας. Δεν είναι μια φάση ή ένα στάδιο ανάπτυξης, αλλά μια διαρκής κοινωνική διεργασία. Μια προσπάθεια που έχει παρελθόν, συνεχίζεται στο παρόν και προσβλέπει στο μέλλον. Μια διαρκής κοινωνική διεργασία που αντιμετωπίζει τα προβλήματα της εξέλιξης και καθοδηγεί τις λύσεις τους.
Ο εκσυγχρονισμός αφορά μια νέα αντίληψη για τη λειτουργία της κοινωνίας που διευρύνει τις ελευθερίες και τις δυνατότητες των πολιτών, για αυτό και είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με τον ορθολογισμό, απέναντι σε προκαταλήψεις, ιδεολογήματα, εμμονές και φαντασιώσεις.
Αυτό που σήμερα απαιτείται περισσότερο από ποτέ είναι να τεθεί εκ νέου και με αξιοπιστία το αίτημα του ευρωπαϊκού εκσυγχρονισμού της ελληνικής κοινωνίας, και ειδικότερα της Δικαιοσύνης, προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι παθογένειες, οι υστερήσεις και τα βαρίδια σε πολλά μέτωπα που ακόμα δυστυχώς χαρακτηρίζουν την ελληνική πραγματικότητα: αναχρονιστικές νοοτροπίες, πελατειακές σχέσεις, κρατικιστικές λογικές και συντεχνιακά συμφέροντα που εκτρέφουν την «αμυντική καθήλωση» στα ήδη εξασφαλισμένα. Γι’ αυτό και ο εκσυγχρονισμός πρώτα από όλα σημαίνει εμπιστοσύνη στις δημιουργικές δυνάμεις της κοινωνίας.
Τα ήδη γνωστά και διαχρονικά προβλήματα στο χώρο της Δικαιοσύνης, αλλά και οι σύγχρονες προκλήσεις που ανακύπτουν μέσα από τον Ψηφιακό Μετασχηματισμό και την Τεχνητή Νοημοσύνη, το New Management και την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση, δεν μπορούν και δεν πρέπει να αντιμετωπιστούν αποσπασματικά. Η κοινωνία μεταβάλλεται με ταχύτατους ρυθμούς. Βασικές αξίες κλονίζονται, στερεότυπα καταρρίπτονται, νέα προβλήματα ανακύπτουν και καθιστούν πλέον επιτακτική μία επανεκκίνηση και στο χώρο της Δικαιοσύνης, ώστε αυτή να μην στέκεται αμήχανη ενώπιον των ραγδαίων παγκόσμιων εξελίξεων και των αλλαγών που διαδραματίζονται.
Η Ψηφιοποίηση της δικαστικής ύλης, η ενσωμάτωση και η επέκταση της ηλεκτρονικής διαδικασίας προβάλει ως μια μεγάλη αναγκαιότητα. Οι σύγχρονες ανάγκες εξυπηρέτησης των πολιτών, τα νέα μοντέλα δημόσιας διοίκησης αλλά και οι έκτακτες συνθήκες που βιώσαμε λόγω του COVID 19 οδηγούν στην ανάγκη μιας πιο σύγχρονης και αποτελεσματικής διοίκησης.
Η ψηφιοποίηση, η τεχνητή νοημοσύνη, οι αυτόματες διαδικασίες και οι καινοτόμες τεχνολογίες μπορούν να επιταχύνουν τις διαδικασίες, να μειώσουν το κόστος και να αυξήσουν την ποιότητα των υπηρεσιών. Η μετάβαση της Δικαιοσύνης στην ψηφιακή εποχή επιβάλλεται από τις θεσμικές δεσμεύσεις της χώρας και τις καλές πρακτικές του ευρωπαϊκού νομικού πολιτισμού, αποτελεί διακηρυγμένο στόχο και μία από τις βασικές ευρωπαϊκές αρχές, συμφώνα με το άρθρο 2 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή́ Ένωση.
Βασικά εργαλεία του ψηφιακού μετασχηματισμού αποτελούν, μεταξύ άλλων, η ψηφιακή επίδοση έγγραφων, η υλοποίηση του ψηφιακού φακέλου δικογραφίας, η ηλεκτρονική κατάθεση δικογράφων, η ψηφιοποίηση των αρχείων των δικαστηρίων, η δυνατότητα χορήγησης αντιγράφου του ποινικού μητρώου μέσω της θυρίδας των ΚΕΠ, και η αποηχογράφηση πρακτικών των δικαστηρίων, το σύστημα τηλεδιασκέψεων σε δικαστήρια και σωφρονιστικά καταστήματα κλπ.
Ιδιαίτερη έμφαση θα πρέπει να δοθεί επίσης στην αναβάθμιση της εκπαίδευσης και κατάρτισης των δικαστών, δικηγόρων και δικαστικών υπαλλήλων. Οι σύγχρονες ανάγκες εξυπηρέτησης των πολιτών, τα νέα μοντέλα δημόσιας διοίκησης αλλά και οι νέες συνθήκες που διαμορφώθηκαν μετά την πανδημία, απαιτούν υπαλλήλους υψηλής κατάρτισης και σε επαρκή αριθμό. Έχουν ήδη γίνει βήματα προς αυτήν την κατεύθυνση με την δημιουργία της Σχολής Δικαστικών Υπαλλήλων και τη Διαρκή Επιμόρφωση και Κατάρτιση των δικαστικών υπαλλήλων μέσω σεμιναρίων.
Είναι αναγκαίο να εστιάσουμε στην ανάπτυξη των ειδικών γνώσεων και των δεξιοτήτων τους μέσα από τον στρατηγικό σχεδιασμό ενός συστήματος δια βίου μάθησης. Προγράμματα συνεχούς εκπαίδευσης που συνδυάζουν τεχνικές γνώσεις με πρακτική εμπειρία μπορούν να προσφέρουν στους υπαλλήλους τις απαραίτητες δεξιότητες για την αντιμετώπιση των σύγχρονων προκλήσεων του δικαστικού συστήματος.
Περισσότερο από ποτέ προβάλει η ανάγκη διαρκούς επιμόρφωσης των δικαστικών υπαλλήλων, σε θέματα αιχμής, όπως είναι, μεταξύ άλλων, οι διεθνείς και ευρωπαϊκές εξελίξεις σε θέματα δικαιοσύνης, καθώς και τα προγράμματα Εκπαίδευσης, Ανάπτυξης και Διοίκησης Ανθρώπινου Δυναμικού. Η Διαρκής Επιμόρφωση και Κατάρτιση των δικαστικών υπαλλήλων μέσω σεμιναρίων με φυσική παρουσία αλλά και με διαδικτυακό τρόπο, θα πρέπει επίσης να εμπλουτιστεί και μέσα από α) τη συμμετοχή σε ευρωπαϊκά προγράμματα και δίκτυα κατάρτισης και επιμόρφωσης, β) τη διοργάνωση ή/και συνδιοργάνωση με ημεδαπά ή αλλοδαπά εκπαιδευτικά ιδρύματα, καθώς και με φορείς εκπαίδευσης ή επαγγελματικής κατάρτισης, συνεδρίων, σεμιναρίων, διαλέξεων και ημερίδων, γ) τη συμμετοχή σε επιστημονικές έρευνες και μελέτες.
Η σύνδεση μεταξύ αποτελεσματικού συστήματος δικαιοσύνης και βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης είναι αμφίδρομη. Η οικονομική ανάπτυξη ενισχύει την υποδομή και την αποτελεσματικότητα του συστήματος δικαιοσύνης, ενώ ένα αποτελεσματικό σύστημα δικαιοσύνης συμβάλλει στη διαμόρφωση ενός περιβάλλοντος εμπιστοσύνης που ευνοεί την επιχειρηματική δραστηριότητα. Δεν είναι τυχαίο ότι η αύξηση της αποτελεσματικότητας του δικαστικού συστήματος συνδέεται στενά με την παραγωγικότητα και την αύξηση του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος.
Περαιτέρω, η διαμόρφωση ενός συστήματος δικαιοσύνης που συνδυάζει την αποτελεσματικότητα με τη βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη απαιτεί συνεχείς προσπάθειες, συνεργασία και δέσμευση από την κοινωνία και τους φορείς λήψης αποφάσεων. Μόνο μέσα από αυτήν τη συνεργασία μπορούμε να διαμορφώσουμε ένα περιβάλλον όπου η δικαιοσύνη, η οικονομία και η επιχειρηματικότητα συνυπάρχουν σε αρμονία, προάγοντας την ευημερία και την κοινωνική δικαιοσύνη.
Ακολούθως, η αναδιάρθρωση των πρωτοβάθμιων δικαστηρίων με τον νέο Δικαστικό Χάρτη, αποτελεί, όντως, ένα κρίσιμο βήμα προς τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας της πολιτικής και ποινικής δικαιοσύνης, αφήνοντας πίσω ένα σύστημα περίπου δύο αιώνων από την εποχή του Ελευθερίου Βενιζέλου. H αποτελεσματικότητα, ωστόσο, εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως είναι, μεταξύ άλλων: η ταχύτητα επίλυσης των υποθέσεων και η εκτέλεση των αποφάσεων, η εύκολη πρόσβαση στη δικαιοσύνη, η ισονομία και η διαφάνεια, η ψηφιοποίηση όλων των δικαστικών συστημάτων και η εφαρμογή νέων τεχνολογιών και καινοτομιών στις διαδικασίες διαχείρισης ανθρώπινου δυναμικού, ο υψηλός επαγγελματισμός όλων των εμπλεκομένων φορέων και η αξιολόγηση της απόδοσης, και φυσικά η επιτάχυνση των διαδικασιών πρόσληψης και ανάληψης καθηκόντων νέων δικαστικών υπαλλήλων.
Σε κάθε περίπτωση απαιτείται χρόνος πάντοτε στη Δικαιοσύνη για να απορροφηθούν, να εμπεδωθούν και να αποδώσουν οι αλλαγές, τόσο αυτές που βρίσκονται σε τροχιά υλοποίησης, όσο και αυτές που απαιτείται να ακολουθήσουν (η αναμόρφωση του δικαστικού συστήματος στη χώρα, οι θεσμικές αλλαγές στους Κώδικες, το Ολοκληρωμένο Συστήματος Διαχείρισης Δικαστικών Υποθέσεων για την Πολιτική, Ποινική και Διοικητική Δικαιοσύνη, η αναμόρφωση του Εθνικού Ποινικού Μητρώου και το Ολοκληρωμένο Πληροφοριακό Σύστημα του Ελεγκτικού Συνεδρίου, η ολοκλήρωση της Ψηφιακής Δικαιοσύνης, η μεταφορά δικαστηριακής ύλης, η αναβάθμιση και εμπέδωση θεσμών όπως η διαμεσολάβηση, η ενίσχυση και ανανέωση των κτηριακών και υλικοτεχνικών υποδομών, η ενίσχυση και αναβάθμιση του προσωπικού των δικαστικών υπαλλήλων, η επιμόρφωση δικαστών και δικαστικών υπαλλήλων, η ίδρυση και λειτουργία της Δικαστικής Αστυνομίας κλπ). Μόνο έτσι μπορεί να διαμορφωθεί μια νέα δικαιικη πραγματικότητα.
Στο πλαίσιο αυτό, ο Ο.Π.Ε.Δ., του οποίου έχω την τιμή να είμαι Επικεφαλής, ως ένας ανεξάρτητος μη κερδοσκοπικός επιστημονικός φορέας έρευνας και μελέτης, επιδιώκει να συμβάλλει στη μεταρρύθμιση του δικαστικού συστήματος της χώρας, γεφυρώνοντας την επιστημονική γνώση με την εφαρμοσμένη πρακτική. O Ο.Π.Ε.Δ., ως ένας νεοσύστατος οργανισμός ο οποίος ιδρύθηκε και απαρτίζεται από επαγγελματίες όλου του φάσματος του νομικού επαγγέλματος εκφράζει μια νέα προσέγγιση, η οποία ενθαρρύνει την ενίσχυση των συνεργασιών ανάμεσα στους βασικούς παράγοντες της Δικαιοσύνης: Δικαστικούς Λειτουργούς, Δικηγόρους και Δικαστικούς Υπαλλήλους. Μέσα από έναν ανοιχτό και ειλικρινή διάλογο, με σκοπό τον εκσυγχρονισμό του δικαστικού συστήματος και την αντιμετώπιση των σύγχρονων προκλήσεων στη Δικαιοσύνη.
Για πρώτη φορά στα ελληνικά δεδομένα ένας επιστημονικός φορέας έρευνας και μελέτης φέρνει κοντά όλους τους συντελεστές της δικαστικής λειτουργίας ( Δικαστές, Δικηγόρους, Δικαστικούς Υπαλλήλους), σε μια προσπάθεια προώθησης του δημοσίου διαλόγου γύρω από τον εκσυγχρονισμό της Δικαιοσύνης.
Με δημόσιες εκδηλώσεις και παρεμβάσεις, με μελέτες και ερευνητικό έργο από ανοιχτές ομάδες εργασίας, με δημοσιεύσεις και εκδόσεις βιβλίων, με τη χρήση Καλών Πρακτικών των ευρωπαϊκών χωρών, επιδιώκουμε την προώθηση της κριτικής σκέψης και της ορθολογικής ανάλυσης ως του κατ’ εξοχή τρόπου επίλυσης των προβλημάτων που αντιμετωπίζει η κοινωνία και ειδικότερα ο χώρος της ελληνικής δικαιοσύνης, ώστε η τελευταία να ανταποκριθεί στις μεγάλες κοινωνικές, τεχνολογικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές προκλήσεις του μέλλοντος. “Μικρά βήματα – Μεγάλες Αλλαγές”.
Την Τετάρτη 16 Ιουνίου 2024 πραγματοποιήθηκε στη Θεσσαλονίκη η πρώτη ανοιχτή εκδήλωση του Ομίλου Προβληματισμού για τον Εκσυγχρονισμό της Δικαιοσύνης – ΟΠΕΔ στην αίθουσα Βιβλιοθήκης του Δικηγορικού Συλλόγου Θεσσαλονίκη με τίτλο: «Η Δικαιοσύνη απέναντι στις σύγχρονες προκλήσεις: Ψηφιοποίηση–Κατάρτιση–Βιώσιμη Ανάπτυξη». Παρευρέθηκαν και χαιρέτησαν την εκδήλωση ο Υφυπουργός Δικαιοσύνης κ.Ιωάννης Μπούγας, ως Εκπρόσωπος του Προέδρου της Ελληνικής Κυβέρνησης κ.Κυριάκου Μητσοτάκη, ο κ. Πέτρος Αλικάκος, Εφέτης, ΔΝ, Πρόεδρος του Τριμελούς Συμβουλίου Διεύθυνσης του Πρωτοδικείου Θεσσαλονίκης και ο κ. Δημήτρης Φινοκαλιώτης, ΔΝ, Πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης.
Ήδη έλαβε χώρα η πρώτη σημαντική δημόσια παρέμβαση του Ομίλου όπου στο πλαίσιο της διαβούλευσης για το νέο Δικαστικό Χάρτη κατατέθηκαν παρατηρήσεις και συγκεκριμένες προτάσεις από την ομάδα εργασίας «Δικαιοσύνη, Νέα Διοίκηση(New Management) και Βιώσιμη Ανάπτυξη. Ανάλογες παρεμβάσεις πραγματοποίησε ο Όμιλος για τον Ψηφιακό Μετασχηματισμό της Δικαιοσύνης, καθώς και για την αντιμετώπιση της Ενδοοικογενειακής Βίας, ενώ εγκρίθηκε η συμμετοχή του στο 1ο Πανελλήνιο Συνέδριο για την Ενδοοικογενειακή και Έμφυλη Βία που θα λάβει χώρα μέσα στο 2024. Το επόμενο διάστημα θα παρουσιαστούν οι θέσεις και οι προτάσεις του ΟΠΕΔ για τη λειτουργία της Εθνικής Σχολής Δικαστικών Υπαλλήλων, καθώς και για μια σειρά θεμάτων για την Εκπαίδευση και την Επιμόρφωση στο χώρο της Δικαιοσύνης.
Η πρώτη Επιστημονική Ημερίδα που θα λάβει χώρα το φθινόπωρο του τρέχοντος έτους στην Αθήνα θα αφορά την Τεχνητή Νοημοσύνη και τις Νέες Τεχνολογίας στη λειτουργία και απονομή της Δικαιοσύνης.
Συμπερασματικά, ο ευρωπαϊκός εκσυγχρονισμός της ελληνικής Δικαιοσύνης αποτελεί κάλεσμα για αναπροσαρμογές, αναδιαρθρώσεις και αλλαγές κατεύθυνσης με συγκεκριμένα προγράμματα, με συντονισμένες και μελετημένες δράσις ως προς τους αναγκαίους πόρους, τα μέσα, και τις επιπτώσεις, με αξιολόγηση, σχεδιασμό και μέτρηση αποτελεσμάτων.
Η πραγματικότητα συχνά είναι αρκετά διαφορετική από τις νοητικές κατασκευές που με τόση ευκολία χρησιμοποιούμε. Για να πετύχουμε, λοιπόν, είναι ανάγκη να προσαρμόζουμε διαρκώς τη θεωρία και την πράξη στις δυνατότητες που διαθέτουμε. Αυτό δεν αποτελεί νομιμοποίηση της υπάρχουσας κατάστασης, αλλά εξορθολογισμό της δράσης μας.
Απαιτεί την αντικατάσταση των προσδοκιών, που δεν μπορούν να εκπληρωθούν, με μια αποτελεσματική δράση. Προϋποθέτει την ακριβή γνώση του κόσμου γύρω μας. Συνεπάγεται απόρριψη των δογματικών καταναγκασμών. Οδηγεί στην ελεύθερη αναζήτηση των ρυθμιστικών δυνατοτήτων και των εφικτών τρόπων πραγμάτωσης των σχεδίων και δράσεών μας κόντρα στο ρεύμα.
Ο κόσμος προχωρά και η ζωή εξελίσσεται. Για αυτό και αν κάτι τελικά χρειαζόμαστε περισσότερο από οτιδήποτε άλλο στην Ελλάδα, και ειδικότερα στο χώρο της Δικαιοσύνης, είναι μια ειρηνική επανάσταση της κοινής λογικής. “Να είμαστε έτοιμοι, κάθε ώρα είναι η δική μας ώρα” (Γ. Ρίτσος).
Χρήστος Μπαξεβάνης
Διδάκτωρ Νομικής Α.Π.Θ – Διεθνολόγος
Ειδικός Εμπειρογνωμόνων στην Ε.Ε.
Επικεφαλής του Ομίλου Προβληματισμού για τον Εκσυγχρονισμό της Δικαιοσύνης Ο.Π.Ε.
